letter Q

Palabra en QuichéTraducción al EspañolOración en QuichéTraducción de oración al Español
Qab’itNuestra formaciónAre ri nimalaj qajaw xb’anow ri qab’itFuimos formados por el Creador y formador.
QachalalHermano familiarE k’o ri qachalal pa Chi uwi’ laTenemos familiares en Chichicastenango.
Qachi’j, tzujikOfrecemosTajin qachi’j uxlanem chi ke ri qachalalEstamos ofreciendo descanso a nuestra familia.
Qachi’l, qachib’ilNuestro compañero, amigoRi qachi’l b’enaq chik pa b’eNuestro compañero ya va en camino.
QachololejLo ordenamosKinchololej ri wuj kintz’ib’ajOrdeno los papeles que voy escribiendo.
Qajanel pwaqPrestamistaRi Xpe’r qajanel pwaqIsabel es prestamista.
QajanikPrestarRi nuk’ulb’a’t kuqaj pwaqMi vecino presta dinero.
QajawNuestro creadorRajwaxik keqya’ uq’ij ri qajawDebemos honrar al Creador.
Qajb’al q’ijPonienteRi nuxib’al kel pa qajb’al q’ijMi hermano vive en el poniente.
QajikDescenderAre’ xqaj loq chi uwach ri juyub’Ella descendió del cerro.
Qajinaq uwachSencilloXinloq’ jun ch’ich’, qajinaq uwachCompré un carro sencillo.
QajomPréstamoXinb’an jun nuqajom che ri nan ChanaHice un préstamo a la señora Feliciana.
Qajuyub’alLugar de origen, nuestra comunidadRi nujuyub’al are’ Xelju’Mi lugar de origen es Quetzaltenango.
Qarqatik, qaraqatikCacarearXqarqat ri ak’ are chi’ xsik’owikCuando la gallina puso el huevo, cacareó.
QasMeroRi nan Po’x qas ral ri Lu’Pedro es hijo legítimo de la señora Sebastiana.
QasaxikBajarRi Lu’ xuqasaj ri che’Pedro bajó el árbol.
Qasik’ixikNuestra convocatoriaQasik’ij qib’Convoquémonos.
Qasana’, qasan ja’BautismoChwe’q kb’an uqasana’ ri alaj a Si’sAl pequeño Francisco lo bautizan mañana.
Qas tzijEs cierto, verdadero¿La qas tzij le kub’ij ri achi?¿Es cierto lo que dice el hombre?
Qato’ikSostenery ayudarQeta’m che ri qawa kujuto’oSabemos que el alimento nos sostiene.
Qatz’aq, yakikNuestra construcciónUtz tajin kkanaj, ri qatz’aqEstá quedando bien nuestra construcción.
Qatz’ib’ajEscribamosKaqatz’ib’aj xaq xu wi ri utzEscribamos solamente lo que es bueno.
QawinaqNuestra genteK’i qawinaq e k’o pa taq pa nim tinamitMucha de nuestra gente está en la capital.
QiximNuestro maízLe qiximal tajin kchikopirikNuestro maíz se está apolillando.
QechNuestroQech ri jaLa casa es nuestra.
Qeqele’nNuestro cargo, nuestro puestoRi Wel k’o nim reqele’nManuel tiene un cargo importante.
Qesaj, chqesajSaquémosleQesaj ri eqele’m che ri aliSaquémosla del puesto a la muchacha.
Qitz’najikRechinarKaqitz’naj ri uxajab’ ri ak’alCómo rechinan los zapatos de la niña.
QolikRasparXinqol ri nuch’ekMe raspé la rodilla.
Qolom, talomLabradoQolom jun uperaj, ri tz’alamLa tabla está labrada de un lado.
Qoyqotik, b’irb’itik, kparpatikParpadear, nerviosoRi Ni’t sib’alaj kqoyqotikBenita está sumamente nerviosa.
Quk’Con nosotros¿La katpe quk’ chwe’q?¿Vendrás con nosotros mañana?
QulajGarganta, pescuezoK’ax nuqulMe duele la garganta.
QulajTos, amigdalitisRi a Xtu’b’, k’o qulaj chechCristóbal tiene tos.
QumuxikBeber, tomarKinqumuj ri nujoch’Estoy bebiendo mi atol.
QuqTierra fértilJe’l kuna’ ri ab’ix chi upam ri quq ulewLa milpa se desarrolla en tierra fértil.
Q’a’mEscalera, puenteRi a Te’k xtzaq loq are chi k’o pa uwi’ ri q’a’mDiego se cayó de la escalera.
Q’ab’ajManoKq’axow ri uq’ab’ ri ne’El bebé le duele las manos.
Q’ab’ajBrazoK’ax ri ub’aqil nuq’ab’Me duelen los huesos de mis brazos.
Q’ab’arelEbrioK’o jun q’ab’arel qajinaq chi uwach ri jaUn ebrio está tirado frente la casa.
Q’ab’axikFalso, acusado, culparXuq’ab’aj jastaq ri Mi’l chi wijEmilia me acusa con cosas.
Q’achob’, q’echob’, q’ichob’Escobilla, arraijan, plantaRi q’achob’ utz che k’ulb’a’tLa escobilla sirve para señalizar el mojón.
Q’ajb’al wa, uxo’l wa’imRefacciónXinto’tajik, ruk’ nuq’ajb’al waYa terminé de refaccionar.
Q’ajikQuebrar, fracturarXatq’ajikTe quebraste.
Q’ako’j, k’yaqo’jColor caféRi nusya q’ako’j rijMi gato es de color café.
Q’alajClaroQ’alaj chikYa está claro.
Q’alajInviernoPetinaq ri q’alajSe aproxima el invierno.
Q’alajisab’alGenero, aclarante, testigoRi tata’ Mi’n are jun utzalaj q’alajisanelDon Ramiro es un buen aclarante.
Q’alpulMunicipalidad, héroePa ojer q’alpul xaq xu wi ri nim winaq kek’amow b’eEn las municipalidades ancestrales solamente los ancianos dirigían.
Q’aluxik’, matzenik, laq’apunikAbrazarKinwaj katinq’alujQuisiera abrazarte.
Q’am jaCasa de niveles, pirámidesXinwil jun q’am jaYo vi una pirámide.
Q’anAmarilloRi ixim q’an k’o na chi uwach ri saqwachEl maíz amarillo resiste más que el blanco.
Q’anaq’Hoja para envolver tamalitosRuk’ ri q’anaq’ kapisb’ex ri sub’En una hoja del árbol llamado q’anaq’ se envuelven los tamales.
Q’analGrasaRi uti’jal ri aq sib’alaj k’o uq’analLa Carne del cerdo es grasosa.
Q’analYema de huevoQ’an ri uq’anal ri saqmo’lLa yema del huevo es amarilla.
Q’anamaq’AsíaRi wikan b’enaq q’anamaq’Mi tío viajó para Asia.
Q’anarikAmarillentoTajin kq’anarik ri were’ajLos dientes se están poniendo amarillentos.
Q’anche’CaobaRi nutem rech q’anche’Mi silla es de caoba.
Q’anchulMal de orinaK’o q’anchul chi wechTengo mal de orina.
Q’anilDía del calendario MayaRi wixnam xkam pa ri lajuj Q’anilMi cuñada murió en un día diez Q’anil.
Q’anilGrasaTzatz ri uq’anil ri ak’La grasa del pollo es espesa.
Q’anjalMazorca amarillaSib’alaj k’iy ri q’anjalLas mazorcas amarillas son muchas.
Q’anjob’alIdioma MayaQ’anjob’al are utzij ri alaEl joven habla el idioma Q’anjob’al.
Q’anpu’rColor canelaRi kej q’anpu’r rijEl caballo es de color canela.
Q’anpur che’Palo amarilloXub’an jun utem rech q’anpu’r che’Hizo un banco del palo amarillo.
Q’ante’lCantelRi ali chana are ajq’ante’lFeliciana es de Cantel.
Q’anwi’Cabello rubioQ’an uwi’ ri wa’lkwa’lMi hijo tiene el cabello rubio.
Q’anya’, q’an iyaCanilláRi Max are aj q’an iya’Tomás es de Canillá.
Q’apo’jVirgenQ’apo’j ali ri numi’alMi hija es virgen.
Q’aq’Fuego, calor, temperaturaKk’at ri si’ pa ri q’aq’La leña se quema en el fuego.
Q’aq’alCalentura, fiebreSib’alaj uq’aq’al ri ne’El bebé tiene mucha calentura.
Q’aq’anikArdorKq’aq’an ri waqanMe arde el pié.
Q’ataltzijJuezAjq’ataltzij ri nub’alukMi cuñado es juez.
Q’atanelPasajeroUj b’enaq kawinaq q’atanel chi upam ri ch’ich’En la camioneta vamos cuarenta pasajeros.
Q’atanikPasarXq’atan ri parEl zorro pasó.
Q’atatalmedidoQ’atatal ri kajb’al rech ri nimaq’ijEstán medidas las horas para la fiesta.
Q’atb’al, qateb’alObstáculo, Instrumento para no dejar pasarXkoj jun q’atb’al che we b’ePusieron un obstáculo en el camino.
Q’atb’al tzij tinamitMinisterio públicoRi Q’atb’al tzij Tinamital k’o pa tinamitEl Ministerio Público está en el pueblo.
Q’atexikPrevenir, detener, impedirKeqq’atej ri ja’Hay que detener el agua.
Q’atikCortar, segarXinq’at ri q’ayes kamikHoy corté la grama.
Q’atoj triko, q’atojCorte de trigoJob’ ajchakib’ e b’enaq pa q’atoj trikoSon cinco los trabajadores que corando trigo.
Q’atoj tzijLey, justiciaKpe na ri q’atoj tzijLa justicia tiene que llegar.
Q’atomCortadoUq’atom nutzij ri wachajilMi marido me tiene cortado el habla.
Q’atq’ikSeñaRi kolob’ xuya’ kanoq jun q’atq’ik chi uqul le kejEL lazo dejó una seña en el cuello del caballo.
Q’atztuj, q’atz’utujAvispa amarillak’ax ktiyo’n ri q’atztujEl piquete de la avispa duele.
Q’atzuHongo de San JuanRi q’atzu, are q’alaj ri uq’ijilLa época del hongo de San Juan es en invierno.
Q’axChile verdeXintik q’ax chi uwach ri jaSembré chile verde frente la casa.
Q’axanelIntermediarioKeqtzakuj b’a jun q’axenel kujuto’Vamos pues, a buscar un intermediario que nos ayude.
Q’axel tzijTraductorRi nuchak are q’axel tzijMi trabajo es ser traductor.
Q’axik,PasarKinq’ax ruk’ ri nunanMe iré a vivir con mi mamá.
Q’ayesMonte, zacateXk’iy ri q’ayes pa rachoch ri Plo’rEn la casa de Florentina creció el monte.
Q’ayinaqPodridoIwir xinloq’ mansa’n q’aynaq chikAyer compré manzanas podridas.
Q’e’lViejo (cualquier objeto)Q’e’l chik ri nuchake’tMi saco ya está muy viejo.
Q’e’lob’ikEnvejecimiento de ropa o cosaXq’elob’ ri watz’yaqse deterioró mi ropa.
Q’e’lik, tzalanikAtravesadoQ’e’lik, ri chaj pa ri b’eEl pino está atravesado en el camino.
Q’e’tSurcoRi jun k’a’m ulew k’o junwinaq q’e’t chi upamLa cuerda de terreno tiene veinte surcos.
Q’e’tzDifunto, finadoChwe’q kmuq ri q’e’tzMañana entierran al difunto.
Q’eb’alTinaja, cántaroXupaxij uq’eb’al ri aliLa señorita quebró su tinaja.
Q’eb’u’n, parxil, aliwinoHierba buenaRi q’eb’un utz che ri q’oxom pamajLa hierba buena, alivia el dolor de estómago.
Q’eqNegroQ’eq uwi’ ri a TunAntonio tiene el cabello de color negro.
Q’eq sepaj ulewÁfricaRi q’eq winaq e k’o pa Q’eq sepajulewLa gente de color negro viven en el África.
Q’eq ch’ipaq, Q’eq xb’onJabón de cocheXkikoj ri q’eq ch’ipaq ri ojer winaqLa gente de antes, usó mucho jabón de coche.
Q’eq’al jab’Temporal de lluviaRi q’eq’aj jab’ xukamsaj ri saqwachEl temporal de lluvia mató la papa.
Q’eqarinaqEnnegrecidoRi sib’ xuq’eqarisaj ri su’tEl humo ennegreció la servilleta.
Q’eqalNegruraRi uq’eq’al ri temLa negrura de la silla.
Q’eqarikEnnegrecerXq’eqar ri uchiSe ennegreció la boca.
Q’eqche’ÉbanoRi q’eq’che’ man kuya’ taj waralEl ébano no se da aquí.
Q’eqchi’Idioma MayaQ’eqchi’ uch’ab’al ri aliLa señorita habla el idioma maya Q’eqchi’.
Q’eqmujNubladoQ’eqmuj xsaqir kamikHoy amaneció nublado.
Q’eqq’ojPrietoQ’eqq’oj rij ri ama’ kejEl garañón es de color prieto.
Q’equ’mOscuroUj k’o pa q’equ’mEstamos a oscuras.
Q’ichom, b’ichomDesgranadoRi jal q’ichom chikLa mazorca está desgranada.
Q’ijDíaJe’l ri q’ij kamikHoy es un buen día.
Q’ijSolMan kka’y taj ri q’ijEl sol no está alumbrando.
Q’ijb’al, q’ij saqTiempoWe katchakunik man kana’ taj ri q’ijb’alSi trabajas no sientes el tiempo.
Q’ijinikCeremonia del sacerdote mayaRi ajq’ij xaq’ijin iwirAyer hizo su ceremonia el sacerdote maya.
Q’ijilonikAdoraciónRi q’ijlanik kb’an pa tyox jaLa adoración se hace en la iglesia.
Q’ijlo’xikDignidadIn ixoq k’o ri nuq’ijilo’xiqSoy mujer y tengo mi dignidad.
Q’ijsaq, uwachulewTiempo, universoRi Ajaw xub’an ri q’ijsaqEl creador hizo el universo.
Q’ilikPrevenirXinq’il ri a Po’x che man kachakun tajPrevine a Sebastián para que no fuera al trabajo.
Q’inikUrdirRi we’l kuq’in ri b’atz’Manuela está urdiendo.
Q’inb’alUrdidoraWe man kakoj taj ri q’inb’al man utz a kel ri kemSi no se usa la urdidora no queda bien el tejido.
Q’inol b’atz’UrdidorAjq’inol b’atz’ ri ali Ke’lMicaela es urdidora.
Q’inomAdineradoQ’inom ri achiEs adinerado el hombre.
Q’inomJocoteAre chi’ kak’is ri junab’ k’o q’inomPara fin de año hay jocotes.
Q’inomalRiquezaRi numam are k’o uq’inomalMi abuelo tiene riquezas.
Q’ipinelInsecto que predice la muerteWe kch’aw jun q’ipinel k’o kaminaqCuando el insecto canta hay muerte segura.
Q’ipipArdor en el pechoRi kinaq’ kuya’ q’ipip chi weEl frijol me da ardor de pecho.
Q’iptajinaqQuebradoQ’iptajinaq ri raqan ri temLa silla tiene la pata quebrada.
Q’iytajinaqAgotadoIn q’iytajnaq rumal ri chakEstoy agotado por el trabajo.
Q’o’ikBordarRi wanab’ kub’an ri q’o’ikMi hermana borda el guipil.
Q’ob’alInstrumento para bordarRi ali xuloq’ jun uq’ob’alLa muchacha compró un instrumento para bordar.
Q’ochq’ob’inaqArrugadoXq’ochoq’ob’ ronojel ri wuj rumal ri jab’La lluvia arrugó toda la papelería.
Q’ojom, k’alawache’MarimbaUtz kinta’ ri q’ojomMe gusta la marimba.
Q’ojomanelMúsicoAjq’ojom, ri nutatMi padre es músico.
Q’olTrementinaK’o q’ol chi rij ri si’La leña tiene trementina.
Q’olomDesenrolladoXq’ol taj ri b’atz’Desenredó el hilo.
Q’oq’ChilacayoteNim ri q’oq’El chilacayote es grande.
Q’orMasa de maízKub’an ulej ruk’ le q’orElla hace tortillas con la masa.
Q’orAtol, masa de maíz, atol de eloteXinq’umuj oxib’ mulul ruk’ q’orMe tomé tres jícaras de atole.
Q’osb’alMazoRi q’osb’al rech k’isisEl mazo es de ciprés.
Q’osixikAporrear, golpear con mazoXqaq’osij ri iximAporreamos el maíz.
Q’o’tz, saqk’imHongo blanco (comestible)Je’lik ri q’o’tz are chi’ kab’olikEl hongo asado es sabroso.
Q’oxowemDolorK’o jun q’oxowem chi weTengo dolor.
Q’oyi’kAcostarseKinq’oyi’ na xa rumal xinkosikVoy a acostarme porque me cansé.
Q’uchAyuda mutuaWe keqb’an ri q’uch utz kujelikSi practicamos la ayuda mutua, nos va bien.
Q’ulixikDesplumarKinq’ulij jun ak’Estoy desplumando un pollo.
Q’ulq’ub’ikQuemarse con líquidoRi wachalal xq’ulq’ub’ ruk’ le tziMi hermana se quemó con el nixtamal.
Q’ulq’utikIndigestiónKq’ulq’ut ri apamTienes indigestión.
Q’uma’rPodridoQ’uma’r ri che’El árbol está podrido.
Q’uma’rkajCiudad de UtatlánRi Q’uma’rkaj are ujolom qatinamitUtatlán es la capital del pueblo.
Q’umuq’EnmohecidoQ’umu’q ri iximEl maíz se enmoheció.
Q’upikQuebrarXq’upitaj ri ab’ixLa milpa se quebró.
Q’upixikCortar plantasRi ali xuq’upij ri kotz’i’jLa muchacha cortó las flores.
Q’upunelQuita sueño (Mariquita, Escarabajo)Ri q’upunel xuya’ ch’a’k chi weEl quita sueño me hizo una llaga.
Q’uq’Quetzal (ave)Ri q’uq’ are jun je’l chikopEl quetzal es una ave hermoso.
Q’uq’kumatzSerpiente emplumadaJe ri’ kab’ix chech ri jun ajaw pa ri mayab’ no’jib’alQ’uq’kumatz se llama una deidad en la cultura maya.
Q’usq’ik, wuq’wikJorobadoXel uq’us ri a XwanA Juan le salió joroba.
Q’utb’al ikMachucador de chileRi q’utb’al ik xk’atikSe quemó el machucador de chile.
Q’utu’mChirmol picanteRi q’utu’m man kech ta le ak’alab’El chirmol no es para los niños.
Q’uxMusgo, óxidoXq’uxer ri klawixSe oxidó el clavo.
Last Updated:
Contributors: leon