Oraciones con la Letra T

Palabra en QuichéTraducción al EspañolOración en QuichéTraducción de oración al Español
Ta’ikAcción de preguntar¿Jawchi’ xa ta’ che xkam ri umam ri Po’x?¿En dónde escuchaste que murió el abuelo de Sebastián?
Ta’ikSolicitarKqab’an uta’ik ri ulew che ri rajawVamos a solicitar el terreno al dueño.
Tab’alAltar MayaK’o jun Tab’al pa uwi’ ri xkanul ub’i’ Lajuj No’jHay un altar sobre el volcán llamado Lajuj No’j.
Tab’alLugar donde se escucha, se pide, instrumentalizaciónChuwe’q kb’an ri tab’al che ri umi’al ri watzMañana es la pedida de la hija de mi hermano mayor.
Taje’nTerreno surcadoPetinaq ri taje’n che ri ab’ixYa se acerca la época para surcar la milpa.
TajinPalabra que denota progresivoTajin kintij ri nuwaEstoy comiendo.
TajinikContinuarKtajin na ri jab’Continua la lluvia.
TaqkilMandadoXintaq b’ik ri taqkil chech ri ak’alEnvié el mandado con el niño.
Tak’alemPararseChixtak’aloq che rilik ri etz’anemPárense para ver el juego.
Tak’alikParadoRi juch’ ub’anom jun tak’alik chi uwach ri wujLas líneas están paradas sobre el papel.
Tok’opib’alTrancaXintok’opij kanoq ri uchi’ jaDejé atrancada la puerta.
Tak’pixik, tok’opixikAtrancar#¡VALOR!#¡VALOR!
Tak’atikMuy altoTak’atik ri ak’ojolTu hijo es muy alto.
Tak’ma’yCojoKatak’ma’y ri wak’Mi pollo es cojo.
Takta’lMazorca incompletaRi takta’l kelik rumal chi man k’o taj uchuq’ab’ ri ulewLa mazorca está incompleta porque la tierra no es fértil.
TalomLabradoTalom ri uchi’ jaLa puerta está labrada.
Tanab’a’mSuspendidoXtanab’ax ri chak pa k’ayib’alSe suspendió el trabajo en el mercado.
Tanab’axik, to’tajemTerminarKinb’ij che keqatanab’a’ ri qachak chi ri’Creo que hasta aquí terminamos con nuestro trabajo.
Tanka’rCojearKatanka’r ri kej rumal xsokotaj ri raqanEl caballo cojea, por tener las patas lastimadas.
Tanta’q, ch’ukch’a’qAbultados, túmulosK’o sib’alaj tanta’q pa taq ri b’eHay muchos tumulos en la carretera.
TanatikParedónTajin ktzaq ri jun tanatik k’o ajsikEl paredón que está arriba se está cayendo.
Tapa’lNanceRi tapa’l kub’an k’ax we man ch’ajom tajCuando el nance no se lava, hace mucho daño.
TaqalDignoMan taqal ta ri eqale’n che rumal elaq’omPor ser un ladrón no es digno de estar en el cargo.
Taq’ajCosta, campo, llanoRi wati’t k’o rulew je la’ pa Taq’ajMi abuelita tiene terreno en la Costa.
Taq’aja’lDe la costaRi ajk’ay saq’ul ajtaq’aja’lEs de la costa la vendedora de plátanos.
Taqana WujConstitución PolíticaChe taq we q’ij ri’, k’asolix uwach ri Taq’an WujPara estos días se prevé que la Constitución se va a Reformar.
TaqanelMandatarioLe kub’ij ri taqanel are; kb’anikLo que el mandatario dice, es lo que se hace.
TaqanikMandarRi taqanik kech qati’t qamam are kqaloq’oq’ej ri ulewEl mandato de los ancestros es que debemos de respetar la tierra.
TaqexikSeguirRajawaxik kqataqej ub’anik ri qachakEs necesario seguir con nuestro trabajo.
TaqilalPoco a pocoXinloq’ jun ch’ich’ pa taqilalCompré un carro a plazos.
Taqo’m wujCartaRi numi’al xutaq loq jun taqo’m wuj chi weMi hija me envió una carta.
TaqanelMensajeroXintaq b’ik jun taqanel che uta’ik we katpe kamikEnvié con un mensajero a preguntarte si vienes hoy.
Taran loqViene atrásRi alaj kej taran loq chi rij ri uchuchEl potrillo viene detrás de su mamá.
Tasanik, etzaqom panoqDiscriminaciónMan utz taj pa taq mulun ib’ kb’an ri tasanikNo es correcto que en las reuniones haya discriminación.
TastalikSeparadoXintas kanoq ri arikil are’ chi’ katpetikTengo separada tu comida para cuando vengas.
TatPapá, padreRi tat b’enaq pa atinem, ri’ matam ktzalij loqPapá se ha ido al baño, posiblemente regrese tarde.
Tata’Señor, ancianoRi tata’ uchapom b’ik jumuch’ b’eljeb’ ujunab’El anciano va sobre los noventa y nueve años de edad.
Tatab’alPadrastroRi nutatab’al sib’alaj kinuch’ayoMi padrastro me pega mucho.
Tatb’anelOyenteK’o kajib’ tatb’anelab’ che uta’ik ronojel le kqab’ijTenemos a cuatro oyentes para que escuchen todo lo que dicimos.
Tatb’exikEscucharRajwaxik kitatb’ej ronojel le kb’ix kamikEs necesario que escuchen todo lo que se diga hoy.
TaxApellido MayaXi’n Tax, ub’i’ ri ixoq kuk’ayij joch’ pa taq saq’ijTomasa Tax se llama la señora que vende atol los días sábados.
Te’En este momentoAre chi kinok loq te’ katz’apij ri uchi’ jaAl momento que yo entre, cierras la puerta.
Te’kDiegoRi a Te’k sib’alaj kutij ri tzamDiego es alcohólico.
Te k’u ri’EntoncesXinpe loq te k’u ri’ xintzukuj ronojel ri nurajilMe vine y entonces, busqué todo mi dinero.
TektitekoIdioma MayaRi Tektiteko are jun ch’ab’al kech ri mayib’El Tektiteko es uno de los idiomas Mayas.
Tel, te’l, toromAbierto, rotoTel kanoq ri ja, are’ chi’ xinoponikCuando llegué, la casa estaba abierta.
Teleb’HombroKeqeqaj loq pa uwi’ ri qateleb’Vamos a cargarlo en el hombro.
TelemCargadoTelem xoksax b’ik pa ja ri, yawab’Al enfermo lo entraron cargado a la casa.
TelexikSostener, levantarKqatelej ri che’, ujwaqib’Entre los seis sostendremos el palo.
TemSillaRi wajxaqib’ tem xinloq’ je la’ Xelju’En Xela compré las ocho sillas.
TepewDivinidad MayaRi Tepew are jun chi ke ri xetikow we uwach ulewTepew fue uno de los formadores de la tierra.
Teq’AgujeroRi nupo’t te’q chikMi guipil tiene un agujero.
Teq’tob’inaqPerforadoRi su’t teq’tob’inaq rumal ri rachaq q’aq’La servilleta fue perforado por la brasa.
Teq’uxikPerforarKinteq’uj b’ik ri xan rech kq’atan b’ik ri ja’Voy a perforar la pared para que pase el agua.
Terne’xikSeguirK’o sib’alaj terne’l rech we achiEste hombre tiene muchos seguidores.
Tes, leb’tesBledoRi tes kk’iy jawje’ k’o je’l taq mesEl bledo crece en donde hay abono orgánico.
TewFríoKamik man k’o ta ri tew rumal uj k’o pa q’alajAhora ya no hay frío porque es invierno.
Tewchi’b’alBendiciónXaq xu wi ri Ajaw kutaq loq ri utewchi’b’al chi qechSolo el Creador y Formador nos mandan sus bendiciones.
Tewchi’mBendecidoTewchim ri ak’alEs bendecido el niño.
Tewchi’m ja’Agua benditaRi pare, kuya’ ri tewchi’m ja’ pa taq awasq’ijEl cura da el agua bendita en la Semana Santa.
Tewirisab’alRefrigeradoraKamik rajwaxik we kaqaloq’ jun qatewrisab’alPara estos días es urgente que compremos una refrigeradora.
Ti’ikMorderXinuti’ jun kumatz k’o pa ri si’La culebra que esta en la leña, me mordió.
Ti’jCarneRi ti’j ktob’an che uk’iysaxik ri ch’akulLa carne ayuda al crecimiento del cuerpo.
Ti’jalMúsculoLe ti’jal xa kapuq’ajirikLa carne se convierte en polvo.
Ti’onemMorderRi tz’i’ tajin kkiti’, ri kejLos perros están ladrando al caballo.
Ti’totemEnvidia, remordimientoRi ti’totem are’ jun yab’ilLa envidia es una enfermedad.
Ti’tonikEnvidiarRi ti’totem man utz taj che ri awanima’La envidia no es bueno para el espíritu.
Ti’tonelEnvidioso (sa)Sib’alaj ti’tonel ri Xro’mGerónima es una persona muy envidiosa.
TijaxDía del calendario MayaPa ri q’ij Oxlajuj Tijax kink’is keb’ junab’ kinchakun waralPara el 13 Tijax del Calendario Maya, cumplo dos años trabajando aquí.
TijikComerRi triko wa xink’am loq are chi kaqatijoEl tamal de trigo lo traje para que lo comamos.
Tijob’al wujCartillaChi upam ri tijob’al wuj kuya’ ub’ixik chi qe jas ri chak kqab’anoEn la cartilla se nos indica la tarea que debemos de hacer.
Tijob’alEscuelaPa ri tijob’al ke opan k’i winaq che uta’ik wujA la escuela han llegado muchas personas a pedir papelería.
TijonelMaestroRi tijonel naj kpe wiEl maestro viene de lejos.
TijonikEnseñarRi tijonik kuya’ ri tijonel chi qech uj, uj ak’alab’ kpatanij pa qak’aslemalLa enseñanza que nos da el maestro nos sirve a nosotros los niños.
Tijow rib’Comer de prisaTijow rib’ xub’an che ri ak’waComa rápido el tamal de elote.
TijoxelAlumnoE job’ ri tijoxelab’ e k’o pa ri tijob’alSon cinco los alumnos que están en la escuela.
Tikb’alInstrumento para sembrarRi tikb’al xinkoj che ri jawix, xusok nuq’ab’El instrumento que usé para sembrar habas, me lastimó la mano.
TikikSembrarKamik xujb’e che utikik taq che’ pa ri juyub’Hoy fuimos al cerro a sembrar arbolitos.
TikiliksembradoTikil chik ri cheEl poste ya está sembrado.
Tiko’nSiembraChe we junab’ man k’o taj tiko’n xinb’anoEste año no sembré.
Tiko’nijikAgriculturaRi tiko’nijik are jun chak che kya’ow ri qak’aslemalLa agricultura es un trabajo que nos da vida.
TikonelSembradorRi tikonel man kpe tajEl sembrador no va a venir.
Tiko’nijib’alÁrea de siembraAre la’ ri tiko’nijib’alEsta es el área de siembra.
TinamitPuebloRi nutinamit tajin kub’an ub’anik ri b’eMi pueblo está arreglando su carretera.
TiqikUnir, añadirChatiqa utza’m ri kolob’ ruk’ ri jun chikTienes que añadir la punta del lazo con el otro extremo.
TiqomUnido, añadidoTiqatal ri b’atz’El hilo está añadido.
Titz’ApretadoTitz’ ruq le aliEl corte de la muchacha le queda apretado.
Tixerix, tuxe’rTijeraRi tixerix xtzaq pa ri ulewLa tijera se cayó en el suelo.
Tyo’nikLadrarKetyo’n ri tz’i’ chaq’ab’Los perros ladran de noche.
TalinCatalina, CatarinaRi nan Talin tajin kuk’ayij ub’en pa k’ayib’alDoña Catalina está vendiendo tayuyos en el mercado.
To’b’anelAyudanteIn k’o che ri tob’anelEstoy de ayudante.
To’ikAyudarWe kawaj katinto’o xaq xu wi kab’ij chi weSi quieres mi ayuda solo dímelo.
To’q, maxta’tPañalesRi ak’al kukoj na ri to’qEl niño todavía usa pañales.
To’tajikLibrarXinto’taj che ri nuchakTerminé mi trabajo.
Tob’anikAyudar, cooperarKonojel ri winaq ketob’an che uyakik ri tzaqinaq q’amToda la gente ayuda a reconstruir el puente que cayó.
TojDía del calendario Maya, Ofrenda, Apellido MayaK’o jun q’ij pa Cholb’al q’ij ub’i’ TojDentro del Calendario Maya hay un día denominado Toj.
Tojb’alPremio, precio, recompensaK’o jun tojb’al kinya’ chi awe we kach’ak ri etz’anemSi ganas el partido te daré un premio.
TojikPagarRonojel q’ij ktoj ri nuchakTodos los días me pagan mi trabajo.
TojilTemplo MayaPa Q’u’markaj k’a kilitaj na ja wi je’ xk’oji’ ri TojilEn Utatlán se puede observar todavía, el lugar en donde está el templo Tojil.
TojnikOfrendarChwe’q kub’e pa juyub’ che uya’ik jun qatojnikMañana iremos al cerro a presentar una ofrenda.
TolPara sacar agua y guardar cosas, (jícara), palanganaKaloq’ na jun tol che upulxik ri ja’ pa ri uk’yab’alTienes que comprar una palangana de tecomate para sacar agua del pozo.
TolomTaladro para maderaRi tolom are jun chakub’al rech ri ajanelEl taladro es una herramienta que utiliza el carpintero.
TolonikVacíoChixq’atan loq je wa’, rumal che tolonikPasen para acá, aquí está vacío.
TopCangrejoRi top kek’uji’ chi uxe’ taq ri ab’ajLos cangrejos se mantienen debajo de las piedras.
Toq’exikSostenerKqatzukuj jas ruk’ kqatoq’aj ri jaTenemos que buscar con qué sostener la casa.
Toq’ijAcción de exigirKinb’e che utoq’ixik ri nurajil che ri achiAl señor voy a cobrarle el dinero que me debe.
Toq’ob’FavorChab’ana jun toq’ob’ chi weQuieres hacerme el favor.
Toq’ob’isaxikCompadecerRajawaxik katoq’ob’isaj uwachDebemos de compadecer ante él.
Toq’ojVacunaciónPa taq ri q’ij petinaq k’o ri toq’ojEn los próximos días habrá vacunación.
TorSalvadorTor ub’i’ ri rachijil ri Altre’ySalvador se llama el esposo de Andrea.
Torb’alDestapador, DesarmadorJa tzukuj jun qatorb’al alaMuchacho, anda a buscarnos un destapador.
TorikAbrirMoja’ ktor ri k’ayib’al k’o na karajFalta mucho para que abran el mercado.
TorikDesarmarXeqator ronojel ri uk’olb’al ri chuchu’Tuvimos que desarmar el puesto de la señora.
Tortoli’tClase de aveRi tortoli’t ktijowikEl ave tortola es comestible.
Towixik, toko’xikSacudirXtowix na ri uk’ay ri Lol, te k’u ri xkiko’tikHasta que Teodoro sacudió la venta se alegró.
TrikoTrigoRi triko xaq xu wi kuya pa joron ulewEl trigo solo se cosecha en tierras frías.
Tri’xAndrésRi Trix kchakun ronojel q’ij pa tinamitAndrés trabaja todos los días en el pueblo.
Tu’Clase de planta, hierba de polloRi tu’ are jun q’ayes kk’iy pa taq ab’ixLa hierba de pollo crece en la milpa.
Tu’Ubre,seno para la mujerTajin kk’iy utu’ ri k’isik’Ya le están creciendo las ubres a la cabra.
Tu’nikAmamantar, mamarKetu’n ronojel q’ij ri alaj taq me’sLos gatitos maman todo el día.
Tu’rVenturaRi a Tu’r k’o pa tijob’al rech ajanelVentura está en la escuela de carpintería.
TujTemascalTajinik kujok pa tuj ruk’ wachalalMi hermano y yo con frecuencia nos metemos en el temascal.
TujalSacapulasPa Tujal kk’iy ri je’lik taq q’inomEn Sacapulas se dan jocotes de calidad.
TukanMoraRi tukan pa taq siwan kariqitaj wiLas moras se encuentran en los barrancos.
TukelalSingularRi tukelal kub’ij che xa jun k’olikSingular significa que solo es uno.
Tukelal b’i’ajNombre propioXro’m are’ jun tukelal b’i’ajJerónimo es un nombre propio.
TukikBatir, mover (atol)Rajawaxik tajanik ktuk ri joch’Se debe batir con frecuencia el atol.
TukinemDispersiónRi winaq pa taq juyub’ xetukinik rumal ri k’ax pa qatinamitLa gente de las aldeas se dispersó en la época de la violencia.
TuktukPájaro carpinteroRi tuktuk kuwor ri che’ ronojel q’ijEl pájaro carpintero perfora el árbol todos los días.
Tukub’alMeneador, molinilloRi tukub’al rech q’or esam che ri k’ixk’ob’alEl meneador de atol está hecho del árbol de cerezo.
TukumuxTorcaza (pájaro)Ri tukumux tajin kutij ri trikoEl pájaro torcaza está comiendo el trigo.
TukurTecoloteKab’ixik are chi’ ri tukur kab’ixonik chi unaqaj ri ja, kamikal kub’ijSe dice, que cuando el tecolote canta cerca de la casa alguien muere.
TuxanikGerminarAre taq kmu’ik ri triko ktuxanikEl trigo germina cuando se humedece.
TululZapoteRi che’ tulul k’o sib’alaj uwachEl árbol zapote tiene muchos frutos.
TuneySanta Catarina (planta, dalia)Sib’alaj utz che ri wi’aj ri tuneyLa planta Santa Catarina es muy buena para el pelo.
TunumJateadoXintun kan ri si’ pa raqan jaLa leña lo dejé jateado en el corredor.
Tuqa’rik, q’aytajikCansarRi kej xtuqa’rik chi uxe’ le reqa’nEl caballo se cansó bajo la carga.
TurixikEnfriar, limpiarKwaj katurij ri nujoch’Quiero que, enfríes mi atol.
Turuwik, tz’utuwik, tz’ujuwikGotearRonojel upam ja ktz’utuwikTodo el cuarto está goteando.
TutPalmaRi tut k’i kokisax wiLa palma se utiliza para muchas cosas.
TuxEncinoNim raqan ri tux kelikEl encino crece muy alto.
TuxSemilla de algodónXkiy le tux pa le ab’ixCrecio la semilla de algodón en la milpa.
TyoxImagenXe’elq’ax keb’ tyox chi upam ri tyox jaDe la iglesia robaron dos imágenes.
Tyox jaTemplo, iglesiaRi tyox ja xb’an junab’irLa iglesia fue construida el año pasado.
Tyox wuj, uchuch wujLibro sagrado, Popol Wuj, BibliaRi Lu’s kusik’ij ronojel ri q’ij ri tyox wujLucía lee la Biblia todo el día.
TyoxinikAcción de agradecimientoKqab’an jun tyoxinik rumal xqak’is we junab’Vamos a agradecer porque se ha terminado este año.
T’aja’j, t’aje’jHeladoT’aja’j ri ja’El agua está helada.
T’an, t’a’nCalvo, ave sin plumaT’an ujolom ri numamMi abuelo está calvo.
T’an upalajLampiñoT’an nupalajSoy lampiño.
T’aqRepellar (acción de)Ri Xep kut’aq ri rachochJosé repella su casa.
T’eb’eb’, tzatzEspesoKt’eb’eb’ ri joch’El atol es espeso.
T’eb’etikExagerado gruesaRi che’ t’eb’etik uwachLa madera es exageradamente gruesa.
T’iqikEncender, quemarXt’iqt’aj b’ik ri wachochSe quemó mi casa.
T’iqb’alSelloAre chi’ kajuch’ le wuj kakoj ri at’iqb’alCuando firmes el documento debes sellarlo.
T’iqonelQuemadorRi t’iqonel xuk’at b’i ri patz’anEl quemador quemó las cañas de la milpa.
T’iqonel, chikop, t’iqonel ixjutGusanos quemadoresRi t’iqonel chikop k’o kiq’aq’ chaq’ab’Los gusanos quemadores alumbran de noche.
T’isi’s t’istikPuntiagudoT’ist’ik uwi’ ri akuxaLa punta de aguja es puntiaguda.
T’isikCoserTajin keqt’is ri b’rin ub’anom k’ax rumal ri ch’oEstamos cociendo los costales que arruinaron las ratas.
T’iso’manelCosturero o sastreRi t’iso’manel xuk’am uq’ab’al ub’anik katz’yaq ri tijoxelab’ che ri nim q’ijEl sastre se encargó de hacer los uniformes de los estudiantes.
T’iso’mCosturaRi ali Ya, sib’alaj k’o ut’iso’mMaría tiene mucha costura.
T’ixomanik, at’ixnab’ikEstornudoAre chi’ k’o ri t’ixab’ kpe ri ojCuando estornudamos es síntoma de tos.
T’okPuñoXatuch’ayo ruk’ k’i t’okTe estuvo pegando con muchos puños.
T’okonikPegar con los codosKatinch’ay ruk’ taq t’okonikTe voy a pegar a codazos.
T’on, turTiernoRi ch’ima k’a t’on naLos guisquiles aún están tiernos.
T’oqopinaqReventadoXt’oqopin ri k’amSe ha reventado la pita.
T’orNudoKo kab’an kanoq ri t’orDejas bien hecho el nudo.
T’orotikCoaguladoT’orot’ik ub’anom ri kik’ xel pa utza’mSe coaguló la sangre que le salió en la nariz.
T’orot’ikGrano en la pielK’o t’orot’ik che le uq’ab’ le ak’alEn la piel de la mano del niño tiene granos.
T’ot’Caracol, conchaRi t’ot’ kk’oji’ pa uwi’ taq ri ab’ajAl caracol le gusta estar sobre las piedras.
T’o’yInepto, sordoT’o’y kukoj rib’ ri a Si’sFrancisco pretende ser inepto.
T’oyikCortado de macheteXt’oy kanoq ri uq’ab’ ri k’ixk’ob’alDejaron cortadas las ramas del cerezo.
T’oyt’ikBolaChb’ana oxib’ t’oyt’ik che le k’ajHaz tres bolas con la harina.
T’u’yOllaKqaloq’ na ri t’u’y rech ri ala, are chi’ kk’uli’kPara el casamiento del joven tenemos que comprar ollas.
T’ujnab’ikToserK’o t’ujnab’ik che ri alaj ak’alEl niñito tiene tos.
T’ulumDeshojadoXint’ul kanoq ronojel le ab’ixDejé deshojada toda la milpa.
T’unMinusválido, tuncoKub’an ri uchak ri t’un ali ruk’ raqanLa minusválida realiza sus tareas con los pies.
T’uqGallina cluecaRi t’uq ak’ tajin kuriq uchi’ pa taq jaLa gallina clueca está haciendo bulla en la casa.
T’uyb’alObjeto para sentarseK’o jun at’uyb’al chi’ rech man katkos tajPara que no te canses te puedes sentar aquí.
T’uyi’kSentarseKab’an jun utzil kat’uyi’k are chi’ kujwa’ikCuando comamos por favor te sientas
T’uyulab’alSentaderoXinb’an job’ t’uyulab’al pa jaHice cinco sentaderos en el cuarto.
T’uyulib’alAsientosTajin kinchakun pa ri nut’uyulib’alEstoy trabajando en mi asiento.
Tza’mNarizSib’alaj utz kinwil ri utza’m ri nuk’ulajComo me gusta la nariz de mi esposa/o.
Tza’m jaAlrededor de un puebloChi utza’m ja tajin kub’an ri jab’Está lloviendo alrededor del pueblo.
Tza’m wi’, pach’ub’al, ximb’al wi’ListónKamik man kkikoj ta chik ri utza’m wi’ ri alitomab’Las jovencitas ya no usan el listón.
Tza’maj, upam tza’majMocoAre chi’ kinlok’a che ri oj, kpe ri tza’majCuando tengo catarro me fluye mucho moco.
Tzakb’al waOlla para cocinarRi tzakb’al wa xk’atikLa olla para cocinar tamales se quemó.
TzakikCocer (alimento)Tajin ktzak ri q’oq’ rech pa q’ijEstán cociendo el chilacayote para la tarde.
TzalijikRegresarRi ali man xuq’iy taj ruk’ ri rachijil, xtzalij pa rachochLa muchacha no aguantó con el marido y regresó a su casa.
TzalanikLadeado, paralelo, diagonalRi jun ch’ich’ kb’in pa tzalanikLa camioneta ladeá al correr.
TzalixikDevolverXkitzalij ri wikajMi hacha fue devuelta.
TzalatzikInclinadoTzalatzik xkanaj kanoq ri qachakNuestro trabajo quedó inclinado.
Tzalwach, itzel uwachFeoRi nupatux sib’alaj tzalwach kka’yikMi pato es bien feo.
Tzalwachanik, pulputikCeloso,aTajin knutzalwachij ri ixoqLa mujer me anda celando.
TzamBebida alcohólica, AguardienteRi tzam kb’an Sak’ja’ sib’alaj eta’matalikEl aguardiente que hacen en Salcajá es famoso.
Tzantzaq’orCerebroPa ri qatzantzaq’or kk’iy loq ri qano’jib’alEn el cerebro se desarrollan todas nuestras ideas.
Tzaqal tzij, q’axel tzijTraductorRi tzaqal tzij man k’o ta pwaq xuta’ chi weEl traductor no me cobró.
Tzaqanaq, sachinaqPerdidoRi ak’al xsach kanoq je la’ pa taq’ajEl niño se quedó perdido por la Costa.
TzaqikCaer, perderXtzaqik ri mulq’ab’ pa ri q’ayesel anillo se perdión entre el zacate.
TzatzEspesoTzatz joch’ kuqamuj ri nunanMi mamá toma atol bien espeso.
TzayalikColgadoXintzayb’a’ ri kolob’ ajsikEl lazo lo dejé colgado arriba.
Tzayb’alColumpioXinb’an jun nim kitzayb’al ri ak’alab’A los niños les hice un columpio enorme.
Tzayb’al lawe (Neol)LlaveroRajawaxik katzukuj jun tzayb’al laweDebes buscarte un llavero.
Tzayb’al pom, sayb’al pomIncensarioRi tzayb’al pom xloq’ loq jela’ pa Miq’in Ja’El incensario se compró en Aguas Calientes.
Tzayib’axikColgarXtzayib’ax ri ala rumal che xub’an elaq’Colgaron al muchacho porque cometió un robo.
Tze’RisaRi tze’, kcha’ ri ajkun, utz che ri qaka’slemalDice el médico que la risa ayuda a mejorar la salud.
Tze’tzetikSonreírUtz kinwil ri utze’tzetikMe gusta cuando sonríe.
Tze’b’alil, yakb’al tze’ChisteSib’alaj kutzijob’ej, tze’b’alil ri tata’El señor cuenta muchos chistes.
TzelejSábilaRi tzelej are jun q’ayes kkunanikLa sábila es una planta curativa.
Tzelej, tzalijDevuelveChtzelej ri aqajomDevuelve tu préstamo.
Tzeq’AfeminadoKkib’ij che kux tzeq’ ri achi we kayuj ratz’iyaq ruk’ le rech ixoqSe dice que si revuelves la ropa del hombre con el de la mujer, el hombre se vuelve afeminado.
TziNixtamalRi tzi rajawaxik kya pa ke’b’alSe debe llevar el nixtamal al molino.
Tzij, ch’ab’al, chi’Palabra, idioma, lenguaRi tzij tajin kinb’ij are saqlaj tzijLas palabras que digo son verdaderas.
Tzijb’al, tzijb’al q’aq’Encendedor, fósforoAwuk’a’m junalik ri tzijb’al rumal katub’aj ri sik’El encendedor lo llevas siempre porque eres fumador.
Tzijob’alilCuento¿La atom ri tzijb’alil kb’ix pa taq uxo’l b’e?¿Haz escuchado los cuentos que se cuenta en la calle?
TzijomEncendidoRi ch’ich’ tzijom kanoq pa ri uk’olb’alEl carro se quedó encendido en el garage.
Tzijom tzij, tzijob’elilHistoriaChqajujunal k’o qatzijom tzijCada uno de nosotros tiene su historia.
TzijonelOradorUtzilaj tzijonel ri achiEl hombre es un buen orador.
TzijonemPláticaChujtzijon jub’iq’ chi rij, ri xuriq ri a WelPlatiquemos algo de lo que le ocurrió a Manuel.
TzijonikConversaciónXtzijon ri nutat wuk’Mi papá conversó conmigo.
TzijoxikRelatoXb’an jun tzijoxik chi rij xriqitaj pa ri tinamitSe hizo un relato acerca de lo sucedido en el pueblo.
TzijtalChismeXaq at molonel tzijtalSolo eres un chismoso.
TziketHongo silvestreRi nunan are’ reta’m jawchi’ kuriq ri tziketSolo mi madre conoce en donde consigue los hongos silvestres.
Tzkoy, rax kinaq’EjoteXkitij ri tzkoy, ri ch’okLos zanates se comieron los ejotes.
Tzami’yPelo de maízNima’q utzami’yal ri och’Es grande el pelo del olote.
TzojtzojChinchínRi ne’ kuta’ ri utzojtzojEl nene está pidiendo su chinchín.
Tzojtzoj kumatz, sochojSerpiente cascabelWe katutya’ jun tzojtzoj kumatz katkamikSi te llega a picar una serpiente cascabel, te mueres.
Tzojtzoj q’ayesBretónicaRi tzijtzoj q’ayes xukunaj ri waqanLa bretónica fue la que sanó mi pié.
Tzo’kDesnutridoTzo’k le ak’El pollo es desnutrido.
Tzok’om, talomEsculpidoXintzok’ ri uwach le xanEsculpí la pared.
TzopikPicotearRi ch’a’n kutzop ri ama’ ak’El pollito picotea al gallo.
Tzoq’TuertoRi achi xkanaj tzoq’El hombre se quedó tuerto.
TzoqopixikSoltar, dejar libreXtzoqopix ri kej pa ukab’alSoltaron al caballo en el corral.
TzoqopitalikSoltadoXetzoqpitaj ri chijSe soltaron a las ovejas.
TzuTecomateRi tzu karuk’a’j joronEl tecomate porta agua fresca.
Tzu’nel, ka’yinelMirónK’o jun achi tzu’nel, nuterne’mHay un hombre mirón que me persigue.
Tzujik, tzujuxik jsuxik, chi’jikOfrecerKintzuj ri nukik’el che ri yawab’ rech koksax chechLe ofrezco mi sangre al paciente para la transfusión.
Tzujunel, sujunelDenuncianteRi tzujunel xuch’ob’ uwach ri elaq’omEl denunciante reconoció al ladrón.
TzukumBuscadoNutzukum ri laweHe buscado la llave.
TzukunelCazadorRi tzukunel xuriq jun kokEl cazador encontró una tortuga.
TzukuxikBuscarTajin kintzukuj jun ali rech kinuto’oBusco a una muchacha para que me ayude.
Tzuq’ojomMarimba de tecomatesRi tzuq’ojom kuna’tajsaj chi qe jawje’ uj petinaq wiLa música de la marimba de tecomates nos recuerda nuestro origen.
Tzuqub’alAlimento, instrumento para servir comidaKkitzuq kib’ ri ixoqib’Las mujeres se alimentan.
TzurujTorearXujb’e pa tzurikFuimos a torear.
TzurinikProvocarTajin katzur ri achiEstán provocando al hombre.
Tz’a’r, tz’a’yCuxinRi tz’a’r sib’alaj kumulij ri ixujutEl cuxin junta muchos gusanos.
Tz’ajib’alBrochaNitz’ uwach ri tz’ajib’al rumal ri’ man utz taj ktz’ajnikLa brocha está muy angosta por eso no pinta bien.
Tz’ajib’alPinturaRi tz’ajib’al kuch’uq ronojel ri man utz taj kka’yikLa pintura cubre todo los defectos de la pared.
Tz’ajnelPintorRi tz’ajnel kutz’aj pa b’ara ri jaEl pintor cobra por vara cuadrada, por la pintada de la casa.
Tz’ajomPintadoRi ja tz’ajom chikLa casa ya está pintada.
Tz’alamApellido May y tablaLu’ Tz’alam ub’i’ ri achi kel Pa nim Che’En la comunidad de Panimaché vive don Pedro Tz’alam.
Tz’alamTablaJob’ raqan ri tz’alam xeporoxikQuemaron cinco tablas de madera.
Tz’alam ab’ajPiedra lajaPa nub’e xinriq tz’alam ab’ajEncontré piedra laja en mi camino.
Tz’alam tz’ib’ab’alPizarrónRi tz’alam tz’ib’ab’al rax kkayikEl pizarron es de color verde.
Tz’alikHoja de milpaK’i chik ri tz’alik, xaq jumpa’ kumaj chik kch’upikYa son bastantes las hojas de la milpa, muy pronto se podrán cortar.
Tz’aloj, tz’oloj che’SaúcoRuk’ ri uwach ri tz’aloj kb’an ri kab’Con la fruta del saúco se hacen jaleas.
Tz’apilikCerradoTz’apil ri ja man kuya’ taj kujokikLa casa está cerrada y no podremos entrar.
Tz’apib’alTapadera, instrumento para taparRi tz’apib’al ri b’o’j xpaxikLa tapadera de olla se quebró.
Tz’apimCerradoTz’apim uwi’ ri kaxon rech man kok ta poqlaj chi upamEstá cerrado el cajón para que no le entre arena blanca.
Tz’apitalikCerrarTz’apital ri a XwanJuan está encerrado.
Tz’aqMuro, construcciónKasilab’ ri tz’aq xuquje’ tajin katzaq loqEl muro se mueve y se está cayendo.
Tz’aq natab’alMonumentoXb’an jun tz’aq natab’al che ri jun nim achi’Hicieron un monumento al hombre por su importancia.
Tz’aqatCabal, entero, completoTz’aqat ri arajil xintzalijTe devolví cabal tu dinero.
Tz’aqatisaxikComplementarXtz’aqatisax ri axanComplementaron tus adobes.
Tz’aqikConstruirKinb’an na jun tz’aq chi ri’Tengo que hacer una construcción aquí.
Tz’aqolCreador, edificadorTz’aqol are jun chike xkib’an ri uwach ulewTz’aqol es una de las divinidades de la tierra.
Tz’aqomConstruidoTz’aqom kanoq ri xanDejaron construido el adobe.
Tz’aralikApachadoRi pix tz’aralik rumal ri eqa’nEl tomate está apachado por la carga.
Tz’eb’IzabalPa Tz’eb’ k’o jun je’l laj choEn Izabal se localiza un hermoso lago.
Tz’i’Día del calendario MayaRi Tz’i’ are jun q’ij chi upam ri Cholb’al Q’ij Mayab’Tz’i’ es el nombre de un día en el Calendario Maya.
Tz’i’Perroxkam ri tz’i’ che xuloq’ ri numi’al pa k’ayib’alEl perro que mi hija compró en el mercado murió.
Tz’i’Colmillos (dentadura)Tajin kq’axow ri nutz’i’Me está doliendo mucho el colmillo.
Tz’i’, watz’i’Planta que se utiliza como jabón, jaboncilloK’o winaq kkikoj na ri tz’i’ che kich’aj’onAlgunas personas aún usan el jaboncillo para lavar ropa.
Tz’ib’LetraPa le tzijob’al k’iche’ k’o juwinaq kab’lajuj tz’ib’En el idioma K’iche’ existen treinta y dos letras.
Tz’ib’ab’alLápiz, lapiceroChe’ tz’ib’ab’al kkikoj ri ak’alab’El lápiz que usan los niños es de madera.
Tz’ib’alilEscrituraRi nutz’ib’alil are kinwesaj chi upam ri nuno’ojMis escritos surgen de mis ideas.
Tz’ib’anelEscritor¿La xasik’ij uwach ri xutz’ib’aj ri tz’ib’anel pa ri wuj?¿Leíste lo que el escritor comentó en el periódico?
Tz’ib’anikEscribirRajawaxik kqak’amsaj qib’ che tz’ib’anik pa qatzijTenemos que acostumbrarnos a escribir en nuestro idioma.
Tz’ib’talikEscritoQataqej ri tz’ib’atal kanoqSeguimos lo que está escrito.
Tz’iknuClase de aveRi tz’iknu kak’oji’ pa taq chajEsta clase de pájaro se mantiene mucho en los pinares.
Tz’ilSucioTz’il ri ja’El agua es sucia.
Tz’inYucaXa jumul kyak uxe’ ri tz’inLa yuca se cosecha solamente una vez al año.
Tz’inchajPinabeteE k’o chi winaq chajinelab’ re tz’inchaj rech kelq’ax ta chikAhora ya hay guarda bosques para evitar el robo de pinabetes.
Tz’inilik, tz’inowikDesoladoTz’inil kan ri jaLa casa está desolada.
Tz’oloj che’Árbol de saúcoRi tz’oloj che’ kkoj pa taq k’u’lb’a’tEl árbol de saúco es usado para marcar mojones.
Tz’onojCostumbre (pedida de mujer)Kkoj na ri tz’onoj quk’ pa ri qatinamitEn nuestro pueblo aún se practican las pedidas.
Tz’ub’BesoRi nan kutz’ub’aj ri une’La madre besa a su bebé.
Tz’ub’ikChuparKintz’ub’ ronojel ri kab’ rumal che utz kina’oMe gusta chupar toda la miel.
Tz’ujGoteraSib’alaj tz’uj rumal ri jab’Gotea mucho por la lluvia.
Tz’ulApellido, baile de gracejosAjq’ojomab’ ri ajtz’ulLos Tzul son famosos como marimbistas.
Tz’ulub’Instrumento para tejerWe tz’ulub’ ri’ ojer chik k’o wuk’El instrumento para tejer ha estado conmigo desde hace tiempos.
Tz’um, tz’u’mCueroKo ri utz’um awajEl cuero del ganado es duro.
Tz’u’malPielRi kitz’u’mal jujun ri ajtz’e’b’ are q’eqLa piel de algunos de Izabal es morena.
Tz’unujRobleRi uxaq le tz’unuj utz che mesLas hojas del roble son útiles para abono.
Tz’ununColibríRi tz’unun kkowin katak’i’ pa kaqiq’El colibrí puede pararse en el aire.
Tz’utSaltilloPa K’iche’ tajin kkoj ri tz’utEn la escritura K’iche’ se usa el saltillo.
Tz’utujilIdioma MayaRi ch’ab’al Tz’utujil kkitzijob’ej ri winaq e k’o chi uchi’ ri cho ub’i’ AtitlánEl idioma Tz’utujil es hablado a orillas del lago de Atitlán.
última actualización:
autor: leon